DAROWIZNA A ZACHOWEK

Spadkodawcy często chcąc uniknąć niepotrzebnych sporów związanych z podziałem ich majątku po śmierci, przekazują swój majątek w formie darowizny wybranym przez siebie osobom. Czy zatem w sytuacji, kiedy w chwili śmierci spadkodawca nie miał już żadnego majątku, możliwe jest otrzymanie jakiegokolwiek zachowku? Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie zapraszam do lektury niniejszego artykułu.

Pomimo tego, że w życiu bywa różnie, prawo zapewnia ochronę wszystkim osobom uprawnionym do dziedziczenia w razie niekorzystnego rozporządzania majątkiem przez spadkodawcę w formie np. poczynionej darowizny. Wszak przepisy regulujące kwestie zachowku przewidują, że po śmierci spadkodawcy uprawnione osoby najbliższe (małżonkowie, dzieci, wnuki) powinny otrzymać co najmniej część pozostawionego po zmarłym spadku.

Dla zobrazowania sprawy przyjmijmy następującą hipotetyczną sytuację. Jedno tylko dziecko spośród trójki rodzeństwa pozostaje w bliskim kontakcie ze swoimi rodzicami. Opiekuje się nimi i troszczy w zdrowiu i w chorobie. W ramach podziękowania za takie postępowanie rodzice darują temu dziecku cały swój majątek. W takiej sytuacji pozostała dwójka dzieci, która nie otrzymała należnego im zachowku bądź w postaci uczynionej przez zmarłych rodziców darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, czy też zapisu ma prawo wystąpić przeciwko obdarowanemu rodzeństwu z roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku. Zatem pomimo tego, że zmarli rodzice jeszcze za życia rozdali cały swój majątek jednemu ze spadkobierców, część rozdysponowanego w ten sposób majątku powinna trafić do wszystkich uprawnionych do zachowku, w tym wypadku dwójki pozostałych dzieci. 

Poniżej przedstawię czynniki, od których będzie uzależniony obowiązek zapłaty zachowku. Istotne jest bowiem ustalenie kilku okoliczności, a mianowicie:

W pierwszej kolejności należy sprawdzić czy roszczenie o zachowek nie jest przedawnione. Termin ten wynosi 5 lat i liczony jest w przypadku braku sporządzenia testamentu – od dnia śmierci spadkodawcy, zaś w przypadku pozostawienia testamentu – od dnia jego ogłoszenia.      

Z kolei kiedy nie można powołać się na przedawnienie należy ustalić w jakim okresie została uczyniona darowizna, albowiem na potrzeby obliczenia zachowku nie bierze się pod uwagę darowizny dokonane przed upływem 10 lat od dnia śmierci spadkodawcy, jeśli darowizny zostały uczynione na rzecz osób niebędących spadkobiercami, czyli np. darowizna dokonana na rzecz konkubiny jedenaście lat wstecz od chwili śmierci darczyńcy. Natomiast darowizny dokonane na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania. Co przy tym istotne, uprawniony do zachowku może domagać się zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku, przy czym obdarowany jest zobowiązany do zapłaty sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Zgodnie z doktryną prawa cywilnego do oceny granic odpowiedzialności obdarowanego należy odpowiednio stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu [vide J. P. (w:) Komentarz, t. III, 1972, s. 1917].

Podkreślić należy również, że możliwe jest oddalenie lub obniżenie roszczenia o zachowek w oparciu o zasady współżycia społecznego. Jeśli uprawniony do zachowku zachowywał się np. nieodpowiednio w stosunku do spadkodawcy, wówczas wpływa to na ocenę jego możliwości otrzymania po spadkodawcy jakiejkolwiek części spadku. Może być również tak, że obdarowany nie ma pieniędzy na zaspokojenie roszczenia uprawnionego do zachowku, a jedynym jego majątkiem jest mieszkanie, w którym mieszka i które otrzymał w darowiźnie od spadkodawcy. W tej sytuacji Sąd może obniżyć roszczenie o zachowek. Zgodnie bowiem z ugruntowaną linią orzeczniczą Obniżenie roszczenia o zachowek na podstawie art. 5 k.c.  możliwe jest w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy głównym składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.” (vide: wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy we Wrocławiu z 2013-10-1, sygn. akt: II Ca 846/13).

Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej – nie tylko w kwestii darowizny i zachowku, ale również w zakresie innych spraw związanych ze spadkiem i dziedziczeniem, zapraszam na spotkanie do mojej Kancelarii!