Mediacja

Mediacja jest zaliczana do alternatywnych metod rozwiązywania sporów, określanych w skrócie mianem ADR od angielskiego alternative dispute resolution. Stwarza możliwość uzyskania rozstrzygnięcia sporu w sposób lepiej  dostosowany do indywidualnych potrzeb stron, niż tradycyjne postępowanie przed sądem. Dzieje się tak, ponieważ to same strony sporu, z pomocą neutralnej osoby trzeciej, wypracowują ostateczne rozwiązanie. Sprawdza się szczególnie w sytuacjach, kiedy strony konfliktu mają kontynuować współpracę, liczą na zachowanie dobrych długoterminowych relacji oraz przykładają dużą wagę do dobrej opinii w oczach obecnych i potencjalnych partnerów biznesowych. Mediacja ma też bardzo duże znaczenie w sporach rodzinnych, gdyż osiągnięcie konsensusu, pozwala na ułożenie prawidłowych relacji rodziców z dziećmi i innymi osobami bliskimi.

Mediacja pozwala na osiągnięcie celów, których spełnienie nie jest możliwe w przypadku rozstrzygania sporu przez sąd, kiedy to osoba trzecia wyposażona w kompetencję władczą wydaje orzeczenie wiążące strony. W postępowaniu mediacyjnym, strony samodzielnie rozwiązując konflikt, nie skupiają się, jak czyni to sąd, wyłącznie na kwestiach prawnych konfliktu, uwzględniając szerszy kontekst łączących je stosunków. Celem mediacji nie jest ustalenie, kto ma rację, lecz wspólne pokonanie problemu poprzez wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego wszystkich uczestników sporu.

Postępowanie mediacyjne można wszcząć na każdym etapie sporu, nawet już w toku postępowania przed sądem. Mediacja może się zatem odbywać na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji, przy czym sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania. W drodze mediacji mogą być rozstrzygane wszelkie sprawy cywilne, w których w postępowaniu przed sądem może być zawarta ugoda. Mogą to być zarówno sprawy o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Ugoda zawarta w wyniku mediacji pozwala na zaoszczędzenie czasu i kosztów związanych z prowadzeniem postępowań sądowych, gdyż pozwala załatwić na drodze polubownej wiele kwestii, które ze względów formalnych nie mogą stać się przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia w ramach jednej sprawy sądowej.

Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera szczegółowych uregulowań dotyczących sposobu prowadzenia mediacji, a jedynie ramowe regulacje pozwalające na skuteczne przeprowadzenie postępowania. Sformułowane zostały w nim  cztery naczelne zasady mediacji, tj.: zasada dobrowolności, zasada autonomii stron, zasada neutralności i bezstronności mediatora oraz zasada poufności. Strony mogą zatem samodzielnie decydować o przedmiocie, przebiegu, rozstrzygnięciu oraz zakończeniu postępowania mediacyjnego i równocześnie ponoszą pełną odpowiedzialność za podejmowane przez siebie decyzje. Mediacja odbywa się w miejscu i terminie dogodnym dla stron. Istnieje także możliwość przeprowadzenia mediacji bez wyznaczania posiedzenia mediacyjnego, jeżeli taka jest wola stron. Wówczas mediator spotyka się z każdą stron niezależnie i pośredniczy w przekazaniu stanowiska strony przeciwnej. Nic nie stoi także na przeszkodzie, aby przeprowadzić mediacje na odległość w formie telekonferencji bądź za pośrednictwem Internetu. Od stron również zależy, czy będą występowały samodzielnie, czy też skorzystają w toku mediacji z pomocy pełnomocników lub fachowych doradców.

Mediacja jest dobrowolna, co oznacza, że strony z własnej woli przystępują do mediacji, a do udziału w niej nikt ich nie może przymusić. Dobrowolność przejawia się także w możliwości odstąpienia od mediacji w każdym momencie bez konieczności podania przyczyny rezygnacji. Z uwagi na dobrowolny charakter mediacji i konstytucyjnie zagwarantowane prawo do sądu, zawarcie umowy o mediację nie wyklucza rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.

Mediator obowiązany jest zachować bezstronność i neutralność – nie może narzucić stronom swojego zdania ani nakazać im zakończenia sporu, czy to wskazując najlepsze jego zdaniem rozwiązanie, czy w jakikolwiek inny sposób. To zwaśnione strony muszą samodzielnie wypracować konsensus.

Zgodnie z przepisem art. 183⁴ § 1 k.p.c. postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Poufność całego postępowania oznacza, że mediator oraz strony są zobowiązane do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji. Świadomość, że informacje uzyskane przez mediatora nie będą nikomu przekazane, ma zagwarantować uczestnikom mediacji poczucie bezpieczeństwa i  stworzyć podstawę do swobodnego przedstawienia swoich racji i argumentów.

Jeżeli w wyniku mediacji strony dojdą do porozumienia i zawrą ugodę, przez jej podpisanie wyrażają zgodę na wystąpienie przez mediatora do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, który następnie składany jest w sądzie. W przypadku gdy ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją poprzez nadanie klauzuli wykonalności, zaś w pozostałych sytuacjach zatwierdza ją postanowieniem wydawanym na posiedzeniu niejawnym. Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu jej przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Zgodnie z art. 125 § 1  kodeksu cywilnego roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy.

Ustawodawca zabezpieczył też interes wierzycieli na wypadek niepowodzenia mediacji, gdyż stosownie do przepisu art. 123 § 1 pkt 3 kodeksu cywilnego wszczęcie mediacji skutkuje przerwaniem biegu przedawnienia. Z chwilą przerwania biegu terminu przedawnienia termin przedawnienia biegnie na nowo.

Mediacja stanowi atrakcyjną alternatywę dla postępowania sądowego. Pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze, zachować dobre relacje ze stroną przeciwną, zwiększa gwarancję na zapewnienie skuteczności realizowanych porozumień i daje szansę na trwałe zażegnanie konfliktu między stronami.